Η εικόνα του εγχώριου real estate το 2023

Επειδή στην οικονομία υπάρχουν κύκλοι, ανάλογοι κύκλοι υπάρχουν και στις οικοδομές, που όμως δεν έχουν την ίδια περιοδικότητα σε όλες τις κατηγορίες ακινήτων, ούτε και σε όλες τις χώρες. 

Στα Grade A γραφεία μάλλον έχουμε φτάσει στο άνω σημείο του κύκλου. Στις κατοικίες έως τώρα υπάρχει ανοδική τάση αλλά ενδεχομένως το επόμενο έτος να έχουμε διορθώσεις σε ορισμένα σημεία που παρατηρούνται εξάρσεις. Πάντως σημαντικό ρόλο παίζει η ζήτηση από το εξωτερικό, που είναι σημαντική. 

Οι πόλεμοι στην εγγύς περιοχή, οι δυσκολίες διέλευσης στη διώρυγα του Σουέζ, τα αυξημένα κόστη ενέργειας, αποτελούν κινδύνους. Η τοποθέτηση σε επιλεγμένα ακίνητα αποτελεί κίνηση προφύλαξης από τον πληθωρισμό, ενώ παρέχει και καλύτερη απόδοση από τα τραπεζικά επιτόκια. 

Οι υποδομές μας (δρόμοι, αεροδρόμια, λιμάνια, νοσοκομεία και κέντρα υγείας, καθαριότητα κλπ.) πρέπει διαρκώς να βελτιώνονται διότι έτσι θα γίνει η Ελλάδα μας πιο ελκυστικός προορισμός. Πρέπει ως χώρα να γίνουμε πιο ανταγωνιστικοί και να παράγουμε ποιοτικά προϊόντα που να εξάγονται. Δεν είναι σωστό να βασιζόμαστε μόνο στον τουρισμό.  Η ανάπτυξη της περιφέρειας και η αντιμετώπιση του δημογραφικού πρέπει να γίνουν προτεραιότητες. Η ταχεία απονομή δικαιοσύνης, το φιλικό και σταθερό φορολογικό καθεστώς, κτηματολόγιο και τα χωροταξικά είναι σοβαρά ζητήματα.

Η αγορά κατοικιών 

Η αγορά των κατοικιών σημείωσε αυξήσεις στις ονομαστικές τιμές, σε σχέση με το 2023, από 14,3% έως 8,8%, ανάλογα με την περιοχή. Τα παλαιότερα ακίνητα ανατιμήθηκαν κατά 12,4%, ενώ τα νεότερα κατά 11%. Τα ενοίκια στα μεγάλα αστικά κέντρα κινήθηκαν ανοδικά. Οι νεόδμητες κατοικίες, όπου κατασκευάζονται, έχουν μεγάλες τιμές πώλησης λόγω και του κόστους κατασκευής το οποίο έχει εκτοξευτεί ένεκα των πληθωριστικών τάσεων αλλά και των απαιτήσεων των κανονισμών για ποιοτικότερα και πράσινα κτίρια ως και των νέων σύγχρονων τάσεων για smart κτίρια. Εξ’ άλλου ανοδικά έχει κινηθεί και η αξία γης. Οι αλλαγές στη Golden visa, θα έχουν επιπτώσεις που θα φρενάρουν κάπως τη ζήτηση η θα τη στρέψουν και σε πιο οικονομικά σημεία. Οι ξένοι εξακολουθούν να έχουν την  Ελλάδα στο radar τους καθόσον είναι πιο φθηνή από άλλους ευρωπαϊκούς μεσογειακούς προορισμούς. Τα εισοδήματα της πλειοψηφίας των νοικοκυριών, δεν μπορούν εύκολα να στηρίξουν την αγορά νέας κατοικίας.

Τα γραφεία 

Στα γραφεία υπήρξε άνοδος ηπιότερη, με τα μεγαλύτερα ποσοστά να καταγράφονται στα νέα πράσινα κτίρια γραφείων. Συγκεκριμένα, στο χώρο των γραφείων η ζήτηση σημειώνεται κυρίως στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη και δη στα Grade A γραφεία. Τα γραφεία παλαιού τύπου με κοινόχρηστες τουαλέτες δεν ζητούνται και ως μόνη λύση είναι η ριζική ανακαίνιση και ο εκσυγχρονισμός τέτοιων κτιρίων. Σπανιότερα αποτελεί επιλογή η κατεδάφιση ιδίως στο κέντρο της Αθήνας, διότι τα παλιά κτίρια έχουν δομηθεί με μεγαλύτερο συντελεστή δόμησης από τον επιτρεπόμενο σήμερα. Τα καταστήματα στις κεντρικές εμπορικές οδούς, ζητούνται και στην ουσία δεν υπάρχουν ελευθέρα τέτοια ακίνητα ενώ τα ενοίκια έχουν  φτάσει σε ψηλά επίπεδα, έτσι ώστε η Ερμού στην Αθήνα να φτάσει στη 15η θέση σε διεθνές επίπεδο από πλευράς ύψους ενοικίων. Αντίθετα σε δευτερεύοντες άξονες συναντώνται πολλά κενά καταστήματα, λόγω του ότι προ της κρίσης η χώρα μας είχε πολύ περισσότερα καταστήματα από τα απαραίτητα, ενώ τώρα πιά έχει πολύ αναπτυχθεί και το ηλεκτρονικό εμπόριο. 

Σύμφωνα με το ρολόι της ευρωπαϊκής αγοράς γραφείων που εκδίδει συστηματικά η φημισμένη εταιρεία JLL, η Αθήνα έχει φτάσει σε ανώτατο επίπεδο τιμών ενοικίων στο Q4/2023. Τούτο σημαίνει ότι, κατά την άποψη της JLL, σιγά σιγά θα αρχίσει ο καθοδικός κύκλος.

Η ζήτηση για Logistics και ξενοδοχεία

Στα logistics, όπου η ζήτηση για σύγχρονες κατασκευές (Grade A) είναι σταθερή, σημειώθηκαν αυξήσεις στα ενοίκια ενώ μειώθηκαν και αποδόσεις ανάλογα με την περιοχή και κινούνται άνω του 7%. Ο τομέας των ξενοδοχείων, λόγω της ισχυρής τουριστικής κίνησης, κινήθηκε δυναμικά με πολλές αναπτύξεις και μεταβιβάσεις.  Η βραχυχρόνια μίσθωση κινήθηκε με πολύ ικανοποιητικούς ρυθμούς.

Οι χώροι Logistics, όταν είναι σύγχρονοι, με μεγάλα ύψη, με αυτοματισμούς και φιλικοί προς το περιβάλλον, ενώ παράλληλα βρίσκονται σε επίκαιρες θέσεις στην Αττική η στη Θεσσαλονίκη είναι ένα προϊόν που ζητείται πολύ, διότι λείπει από την αγορά και έτσι βλέπουμε πολλές ΑΕΕΑΠ να εμπλουτίζουν το χαρτοφυλάκιο των ακινήτων τους με τέτοια ακίνητα, τα οποία έχουν και καλή απόδοση. Στο Θριάσιο τα ενοίκια για Grade A ακίνητα είναι περί τα 5 €/Μ2. 

Τα ξενοδοχεία, τόσο προ της πανδημίας όσο και μετά από αυτήν, ιδίως εκείνα των 5 και 4 αστέρων έχουν πολλαπλασιαστεί στη χώρα μας στηρίζοντας τη βαριά βιομηχανία μας που είναι ο τουρισμός. Ο συνδυασμός ξενοδοχειακού συγκροτήματος με κατοικίες εντός αυτού - serviced apartments - είναι ένα προϊόν που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον πολλών ξένων ενώ βοηθά τις ταμειακές ροές της μονάδας τόσο στη φάση της κατασκευής, όσο και στη φάση λειτουργίας.

Τα προγράμματα ΣΔΙΤ

Στο ζήτημα αυτό αναφέρθηκε ο κ. Ταχιάος στο 9ο οικονομικό φόρουμ των Δελφών, λέγοντας ότι τίθενται όρια λόγω του ότι τα χρήματα του Δημοσίου δεν είναι απεριόριστα. Το μοντέλο δημοπράτησης αποτελεί μία μορφή δανεισμού του Δημοσίου από τους ιδιώτες μέσω των πληρωμών διαθεσιμότητας και αυτό το μοντέλο είναι πεπερασμένο. Παράλληλα επειδή πολλά των έργων υποδομής στη χώρα είναι γερασμένα και απαιτούν συντήρηση, οπότε σημαντικά κονδύλια πρέπει να διατεθούν για το σκοπό αυτό. Άρα τούτο σημαίνει ότι θα γίνονται τέτοια έργα, μη ανταποδοτικά,  αλλά με ρυθμούς που αντέχουν τα οικονομικά του δημοσίου.