Πρόκειται για το κτίριο του 1ου Δημοτικού Σπάτων, του οποίου η οικοδόμηση ξεκίνησε το 1928 και η λειτουργία του αμέσως μετά. Σύμφωνα με το βιβλίο της Ελένης Καλαφάτη «Τα σχολικά κτίρια της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης 1821-1929» (εκδ. 1988) σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Π. Σούρσο και εγκαινιάστηκε από τον τότε υπουργό Παιδείας Γεώργιο Παπανδρέου.
Είναι κτισμένο από ντόπιους τεχνίτες με πελεκητή πέτρα από το Χαρβάτι (σημερινή Παλλήνη), βρίσκεται μέσα στην «καρδιά» της πόλης και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορία του τόπου, καθώς από τα θρανία του έχουν περάσει όλες οι γενιές των Σπάτων του περασμένου αιώνα. Ωστόσο για αρκετά χρόνια το ιστορικό κτίριο παρέμεινε κλειστό, αφού η μαθητική κοινότητα του Δημοτικού σχολείου έχει μεταφερθεί σε σύγχρονες εγκαταστάσεις.
Το κτίριο ως περιουσία ανήκει στον δήμο Σπάτων-Αρτέμιδας και η δημοτική Αρχή οραματίστηκε την «αναγέννησή» του ως ενός χώρου πολιτισμού και παραδοσιακής κληρονομιάς. Έτσι, οι αίθουσες του σχολείου μετατράπηκαν σε λαογραφικούς εκθεσιακούς χώρους, ενώ στο κτίριο μετακόμισε και η βιβλιοθήκη της πόλης με το αναγνωστήριο.
Η
επισκευή του κτιρίου και ο πλήρης εξοπλισμός του, συγχρηματοδοτήθηκε
από τη Δράση «Δημιουργική Επανάχρηση Δημοτικής Ακίνητης Περιουσίας» του
Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και
Καινοτομία (ΕΠΑνΕΚ 2014-2020) με πόρους από το Ευρωπαϊκό Ταμείο
Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σχέδια για αξιοποίηση του ιστορικού Μετοχίου Βουρβά
Στα σχέδια της δημοτικής Αρχής βρίσκεται και η πολιτιστική αξιοποίηση ενός ακόμη σημείου αναφοράς των Σπάτων. Είναι το Μετόχι Βουρβά, το οποίο διανύει περίοδο τριών, ίσως και περισσοτέρων αιώνων. Βρίσκεται περίπου 2 χιλιόμετρα έξω από τα Σπάτα, σε ανοιχτή αγροτική περιοχή. Είναι άγνωστο το πότε κατασκευάστηκε, ωστόσο περιήλθε στην Ιερά Μονή Πεντέλης τον 17ο αιώνα, προκειμένου να παράγει, να επεξεργάζεται, αλλά και να αποθηκεύει αγροτικά προϊόντα, κυρίως λάδι, σιτάρι, κριθάρι, κουκιά και κρασοστάφυλα.
Εμφανίζεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους από το 1834, αλλά το 1875 οι χαρτογράφοι της Αττικής το αναφέρουν πλέον ως ερείπιο. Το 1938 όλο το αγρόκτημα Βουρβά μετατράπηκε σε δημόσια γεωργική έκταση και το 1962 οι εκτάσεις του (4.641,57 τ.μ.) μεταβιβάστηκαν στον δήμο Σπάτων. Το 1988 τα ερείπια του αγροκτήματος Βουρβά χαρακτηρίστηκαν ιστορικό διατηρητέο μνημείο, καθώς αποτελούν αξιόλογο δείγμα της μορφολογικής και κτιριολογικής εξέλιξης των Μετοχίων στα Μεσόγεια.
Από τις μορφές, τα υλικά, τον τρόπο δόμησης και την τεχνοτροπία, φαίνονται διαφορετικές φάσεις επεκτάσεων και επεμβάσεων στο αγρόκτημα, αλλά και το ότι ο μορφολογικός τύπος του Μετοχίου, με την τετράγωνη εσωτερική κάτοψη, εκφράζει την εκκλησιαστική αρχιτεκτονική των πρώτων αιώνων μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Στη χαρτογραφία του 1875 διακρίνονται και οι τέσσερις πτέρυγες με την εσωτερική αυλή. Από τα 4.641,57 τ.μ. του αγροκτήματος, τα 862 τ.μ. είναι δομημένη επιφάνεια και τα 960,56 τ.μ. η εσωτερική αυλή.
Εντύπωση προκαλεί η έλλειψη πηγαδιού και εκκλησίας, όμως αποδίδεται μάλλον στο ότι υπάρχει ένα πηγάδι πολύ κοντά νότια του δρόμου και το ανεξάρτητο εκκλησάκι του Αϊ Γιώργη σε απόσταση 230 μ. από το αγρόκτημα. Μαρτυρίες αναφέρουν πως στον εξωτερικό χώρο υπήρχε φούρνος και περίβολος, ενώ ως προς τα κτίρια ξεχωρίζει αυτό της βορειοδυτικής γωνίας του συγκροτήματος, που είναι ψηλότερο με δίριχτη στέγη και η χρήση του ήταν μάλλον αχυρώνας.
Για
την πολιτιστική αξιοποίησή του ο δήμος Σπάτων-Αρτέμιδας ανέπτυξε
συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, οι φοιτητές του οποίου
εκπόνησαν εργασίες και μελέτη, ωστόσο πρέπει να ξεπεραστούν μια σειρά
γραφειοκρατικών προβλημάτων.
