Το φαινόμενο "pancake collapse" στα κτίρια της Τουρκίας

Ο πρώτος σεισμός, κοντά στο Γκαζιαντέπ, την πόλη που βρίσκεται στα σύνορα με τη Συρία, ήταν μεγέθους 7,8 βαθμών και έγινε αισθητός μέχρι το Ηνωμένο Βασίλειο. Ο δεύτερος συνέβη εννέα ώρες αργότερα, με μέγεθος 7,5 Ρίχτερ. 

Επιπρόσθετα στην καταστροφή, περίπου 3.450 κτίρια έχουν καταρρεύσει, σύμφωνα με την τουρκική κυβέρνηση. Πολλά από τα σύγχρονα κτίρια ηλικίας μόλις δυο ή τριών ετών δεν κατάφεραν να αντέξουν το μέγεθος του εγκέλαδου σε μια δομική κατάρρευση που ονομάζεται "pancake collapse". Ο τρόπος δηλαδή που τα πατώματα ενός κτιρίου καταρρέουν και πέφτουν το ένα πάνω στο άλλο (κάτι που έγινε και στην περίπτωση των Δίδυμων Πύργων τον Σεπτέμβριο 2001 στις ΗΠΑ). 

Γιατί συνέβη αυτό; Ήταν απλώς το τεράστιο μέγεθος και η βία του σεισμού ή το πρόβλημα είναι τα ίδια τα κτίρια; Οι σεισμοί είναι συνηθισμένοι στην Τουρκία, η οποία βρίσκεται σε μια πολύ σεισμικά ενεργή περιοχή όπου τρεις τεκτονικές πλάκες πιέζονται συνεχώς η μία με την άλλη κάτω από την επιφάνεια της Γης. Τα ιστορικά αρχεία για τους σεισμούς στην περιοχή χρονολογούνται τουλάχιστον 2.000 χρόνια πίσω, σε έναν σεισμό που ισοπέδωσε δώδεκα πόλεις. Οπως εξηγούν οι ειδικοί, η ζώνη του ρήγματος της Ανατολίας που φιλοξένησε αυτούς τους σεισμούς βρίσκεται στο όριο μεταξύ της αραβικής και της τεκτονικής πλάκας της Ανατολίας, οι οποίες κινούνται μεταξύ τους με ταχύτητα περίπου 6 έως 10 mm ετησίως.

Η ελαστική καταπόνηση που συσσωρεύεται σε αυτή την ζώνη απελευθερώνεται από σεισμούς, που έχουν συμβεί εδώ και εκατομμύρια χρόνια.  Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, τα τελευταία 2.000 χρόνια μάθαμε πολλά για το πώς να κατασκευάζουμε κτίρια που να αντέχουν το κούνημα ακόμη και από ισχυρούς σεισμούς. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τις κατασκευαστικές πρακτικές κτιρίων σε αυτήν την περιοχή και σε άλλες παγκοσμίως.

Η κακή κατασκευή είναι ένα γνωστό πρόβλημα

Πολλά από τα κτίρια που κατέρρευσαν φαίνεται να έχουν κατασκευαστεί από σκυρόδεμα χωρίς επαρκή σεισμική ενίσχυση. Οι σεισμικοί οικοδομικοί κανόνες σε αυτήν την περιοχή υποδηλώνουν ότι αυτά τα κτίρια θα έπρεπε να είναι σε θέση να αντέξουν ισχυρούς σεισμούς (όπου το έδαφος επιταχύνει κατά 30% έως 40% της κανονικής βαρύτητας) χωρίς να υποστούν αυτό το είδος της κατάρρευσης. Οπως εξηγούν οι ειδικοί, οι σεισμοί της τάξης των 7,8 και 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ φαίνεται ότι προκάλεσαν δονήσεις στην περιοχή από 20% έως 50% της βαρύτητας. Έτσι, ένα ποσοστό αυτών των κτιρίων απέτυχε σε εντάσεις χαμηλότερες από τον «κανόνα του σχεδιασμού». Υπάρχουν γνωστά προβλήματα στην Τουρκία και αλλού με τη διασφάλιση της ασφαλούς κατασκευής κτιρίων και την τήρηση των σεισμικών οικοδομικών κανόνων. Μάλιστα, οι ίδιοι υπενθυμίζουν ότι παρόμοιες καταρρεύσεις κτιρίων έχουν παρατηρηθεί σε παλαιότερους σεισμούς στην Τουρκία όπως ο σεισμός του 1999 που άφησε πίσω του 17.000 νεκρούς (1.000 στην Κων/πολη) και 20.000 κτίρια κατεστραμένα. 

Η ανοικοδόμηση

Παρόλο που οι τουρκικές αρχές γνωρίζουν ότι πολλά κτίρια δεν είναι ασφαλή σε σεισμούς, εξακολουθεί να είναι δύσκολο να λύσουν το εν λόγω πρόβλημα. Πολλά από τα κτίρια έχουν ήδη κατασκευαστεί και η σεισμική μετασκευή μπορεί να είναι ακριβή ή να μην θεωρείται προτεραιότητα σε σύγκριση με άλλες κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις. Ωστόσο, η ανοικοδόμηση μετά τον σεισμό μπορεί να προσφέρει μια ευκαιρία για πιο ασφαλή κτίρια. Το 2019, η Τουρκία υιοθέτησε νέους κανονισμούς για να διασφαλίσει ότι τα κτίρια είναι καλύτερα εξοπλισμένα για να χειρίζονται τις σεισμικές δονήσεις.