Λίλα Τσιτσογιαννοπούλου, Director Real Estate Advisory / Deals, PWC Greece: Πως η εταιρεία προσαρμόστηκε και τι τείχος προστασίας έχει χτίσει για την επόμενη ημέρα;
Άρις Καρυτινός CEO Prodea
Η πανδημία ήταν τέτοιας μορφής
και τέτοιας έκτασης που ήταν πολύ δύσκολο να έχει κανείς τείχος. Ηταν θέμα τύχης
να έχεις ένα χαρτοφυλάκιο και μισθωτές που να μην θίγονται σοβαρά από την
πανδημία. Εμείς είχαμε αυτή την τύχη είχαμε 50% γραφεία στο χαρτοφυλάκιο μας με
μικρή έκταση στο retail και τα ξενοδοχεία που υπέστησαν
μεγάλη πίεση από την πανδημία. Οι επιπτώσεις ήταν οριακές. Δεν ήταν θέμα
ικανότητας αλλά τύχης. Για το μέλλον ελπίζουμε ότι δεν θα χτίσουμε τείχος και
για επόμενη πανδημία. Από την άλλη μεριά νομίζω ότι θα πρέπει να συνεχίσει
κανείς και με τους προφανείς τρόπους. Τέτοιου είδους πανδημίες είναι σαφές
ποιους τομείς επηρεάζουν. Μάθαμε πολλά πράγματα πέρα από τα αρνητικά. Είδαμε
ποιοι τομείς υπέστησαν το μεγάλο πρόβλημα της πανδημίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι
θα πρέπει να αποφύγει κανείς αυτούς τους τομείς. Εμείς ίσα ίσα για τα
ξενοδοχεία είμαστε θετικοί και το επενδυτικό μας πρόγραμμα περιλαμβάνει πολλές
επενδύσεις στον τομέα αυτό. Θεωρούμε ότι ο ξενοδοχειακός τομέας είναι από τους
πιο ισχυρούς στην Ελλάδα. Θα έλεγα ότι το καλύτερο τείχος είναι να επενδύει σε
ισχυρά θεμελιώδη στοιχεία. Είναι σίγουρο ότι θα έχεις μικρότερες
επιπτώσεις. Τα ακίνητα που έχουν ισχυρά θεμελιώδη (fundamentals) αντέχουν
περισσότερο στις κρίσεις.
Λίλα Τσιτσογιαννοπούλου: Πρόσφατα καταθέσατε φάκελο για την εισαγωγή στο ΧΑ κάτι που θα αποτελέσει ορόσημο. Τι σας ώθησε σε αυτό;
Πάνος Παναγιωτίδης General Manager of Operational Activities, DIMAND
Θα έλεγα ότι από το 2005 που ξεκινήσαμε καταφέραμε να έχουμε μια σημαντική διαδρομή στον κλάδο των ακινήτων. Εχουμε παραδώσει στην αγορά πάνω από 800.000 τ.μ από αναπτύξεις με ένα project gross value πάνω από 1 δις. Καθιστώντας την εταιρεία μας έναν από τους καλύτερους developers. Σε αυτά τα χρόνια έχουμε συνεργαστεί με πάνω από 3.000 προμηθευτές, εργολάβους, μελετητές φέρνοντας προστιθέμενη αξία στην οικονομία. Θέλω να ευχαριστήσω την EBRD την Prodea, την Grivalia και την Premia Properties με την οποία συνεργαζόμαστε προσφάτως και μάλιστα έχουμε ανοίξει κάποια καινούρια assets. Για εμάς λοιπόν η είσοδος μας στο χρηματιστήριο είναι μια λογική εξέλιξη. Πιστεύουμε ότι θα μπορέσουμε να έχουμε ένα σημαντικό ρόλο στα επόμενα χρόνια. Και βάσει αυτών ζητάμε την υποστήριξη των επενδυτών για άντληση κεφαλαίων.
Λίλα Τσιτσογιαννοπούλου: Η εταιρεία έχει καταφέρει να γίνει η δεύτερη μεγαλύτερη ΑΕΕΑΠ στη χώρα με «πράσινο» ομόλογο. Σε τι προϊόν θα στραφείτε για την μεγέθυνση του χαρτοφυλακίου σας; Πως θα ενδυναμώσετε την θέση σας στην αγορά;
Παναγιώτης Καπετανάτος CEO Noval Property
Εμείς από πριν την πανδημία και
κατά την διάρκεια αυτής επικεντρωθήκαμε σε πράσινα κτίρια με προδιαγραφές
βιωσιμότητας γιατί βλέπουμε ότι εκεί είναι το μέλλον. Εχουμε εστιάσει σε τομείς
με έλλειμμα στους σύγχρονους χώρους γραφείων, στις αστικές αναπλάσεις, στα
εμπορικά κέντρα νέας γενιάς και τις κατοικίες. Ξεκινώντας από το φημισμένο κτίριο "The Orbit" που βρίσκεται στη Λεωφ. Κηφισίας. Πρόκειται για κτήριο γραφείων και καταστημάτων συνολικής επιφάνειας GBA = 39.664 τ.μ. με 9 ορόφους και 6
υπόγεια. Το κτήριο έχει πιστοποιηθεί με LEED στο επίπεδο Platinum, v4
for Building Design and Construction: Core & Shell. Παράλληλα, πρόσφατα ξεκίνησε την εμπορική λειτουργία του το River West Open που απέσπασε την υψηλότερη διάκριση (βραβείο Gold) στην ενότητα “Commercial
Development/Retail New Development” από τα βραβεία Property Awards 2021. Θα συνεχίσουμε έτσι το επενδυτικό μας
πρόγραμμα το οποίο είναι άνω των €300 εκατ.
Λίλα Τσιτσογιαννοπούλου: Εχετε εισέλθει πολύ δυναμικά στο
χώρο των ακινήτων με μεγάλο χαρτοφυλάκιο. Ποιος είναι ο στρατηγικός σας
σχεδιασμός ώστε να ανταγωνιστείτε τις άλλες ΑΕΕΑΠ;
Κωσταντίνος Μαρκάζος CEO Premia Properties
Εμείς είμαστε μια εταιρεία που μεγάλωσε στην πανδημία. Κάναμε τρεις Αυξήσεις Μετοχικού Κεφαλαίου και μπήκαν νέοι μέτοχοι. Βγάλαμε και το ομόλογο. Συμφωνώ με αυτό που είπε ο κ. Καρυινός για την τύχη. Πρέπει να σε βοηθάει και λίγο η τύχη. Και η τύχη με την αποτυχία είναι πολύ κοντά. Πρέπει να την κυνηγάς και λίγο την τύχη, αλλά να πάρεις και μέτρα για να προφυλαχτείς από διάφορους σκοπέλους όπως ο πληθωρισμός κ.ά. Εμείς προσπαθούμε να μπούμε εκεί που είμαστε καλοί (π.χ δεν είμαστε στα ξενοδοχεία ή τα γραφεία). Φέρνουμε μια διαφοροποίηση από τους μετόχους μας από το εξωτερικό την Σουηδία. Εχουμε εστιάσει σε σχολεία, σε φοιτητικές εστίες και κτίρια κοινωνικού χαρακτήρα. Θέλουμε βιώσιμους κλάδους του real estate όπως πρόσφατα η συμφωνία με την Μπουτάρης. Δεν μπορείς να χτίσεις τοίχο προστασίας αλλά μπορείς να πάρεις κάποια μέτρα.
Λίλα Τσιτσογιαννοπούλου: Σε τι είδους προϊόν εσείς
προβλέπετε την μεγαλύτερη αύξηση σε τιμές πώλησης και αν υπάρχει ή θα υπάρξει
άμεσα ένα προϊόν που θα ενδιαφέρει τους μεγάλους επενδυτικούς οίκους. Εγχώριους
και μη.
Άρις Καρυτινός CEO Prodea
Ολοι οι κλάδοι έχουν κάνει μια μεγάλη διαδρομή ήδη από πλευράς τιμολογήσεων. Τα γραφεία έχουν καλύψει μεγάλο μέρος εκτός από τα yields που είναι συγκρίσιμα αν όχι και χαμηλότερα από το επίπεδο προ κρίσης. Είμαστε πλέον σε yields που ήταν 5 μπροστά.
Πάνος Παναγιωτίδης General Manager of Operational Activities, DIMAND
Η δική μας οπτική είναι ότι θα συνεχίσει να υπάρχει σημαντικό ενδιαφέρον στο κομμάτι των γραφειακών χώρων. Η αγορά παραμένει πολύ φτωχή. Παρά την άνοδο των τιμών παραμένει ανταγωνιστική σε σχέση με άλλες αγορές. Αρκετές πολυεθνικές εταιρίες θέλουν να επεκτείνουν την θέση τους στην Ελλάδα και όχι σε άλλες χώρες. Ολοι επιθυμούν να φτιάξουν κτίρια που δεν τελειώνουν απλά σε ένα πεζοδρόμιο, αλλά ενσωματώνουν και έναν περιβάλλοντα χώρο. Αποτελεί πλέον ένα σημαντικό κόστος για τα έργα μας και είναι λειτουργικό μέρος πλέον των γραφειακών χώρων. Συνεχίζουμε να πιστεύουμε και προγραμματίζουμε σημαντικές επενδύσεις στον κλάδο των logistics πιστεύουμε ότι θα έχει μεγάλες αποδόσεις καθώς δεν υπάρχουν τέτοιοι χώροι στην Ελλάδα. Και η κατοικία θα έχει ενδιαφέρον πιστεύουμε.
Λίλα Τσιτσογιαννοπούλου: Τι πιστεύετε ότι θα κυριαρχήσει στην αγορά ακινήτων μετά την λήξη της πανδημίας;
Άρις Καρυτινός CEO Prodea
Προφανής τάση είναι το ESG όχι μόνο στα κτίρια αλλά γενικότερα. Είμαστε ήδη σε διαδικασία υιοθέτησής της. Είναι μια δύσκολη διαδικασία και ακριβή αλλά είναι μονόδρομος. Είναι το μέλλον όχι του real estate αλλά γενικότερα της οικονομίας. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε όχι μόνο covid αλλά και κρίσης που είχαμε πολλές καταστροφές σε επίπεδο ακινήτων και παιχτών δεν είναι μόνο σε μικρο επιπεδο αλλά και σε μακρο επίπεδο. Αυτό το ξεχνούν αλλά δεν το βάζουν στην «εικόνα» πολλοί από τους παίχτες του κλάδου. Είναι συνδεδεμένο με την οικονομία όπως πίστευαν πολλοί developers που δεν υπάρχουν πια. Πρέπει να υπάρχουν δυνατότητες να δουλεύει κάποιος και στα τρία επίπεδα.
