Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ η ελληνική κατασκευαστική δραστηριότητα βρίσκεται σε φάση έντονης κινητικότητας τα τελευταία χρόνια, με την αξία παραγωγής έργων να υπερδιπλασιάζεται μεταξύ 2020 και 2024 και την απασχόληση να αυξάνεται σε πάνω από 210.000 εργαζόμενους. Η συνολική αξία των έργων υποδομών και κατοικιών εκτιμάται πως άγγιξε τα 15,7 δισ. ευρώ το 2024, ενώ η συμβολή του κλάδου στην ανάπτυξη και στην απασχόληση είναι εκ νέου καθοριστική. Ωστόσο, η θετική αυτή πορεία φαίνεται να δοκιμάζεται από τις πρόσφατες αναταράξεις που προκάλεσαν οι αλλαγές στον Νέο Οικοδομικό Κανονισμό (ΝΟΚ) και οι σχετικές αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ).
Η ακύρωση των κινήτρων δόμησης που προέβλεπε ο ΝΟΚ οδήγησε, ήδη από τις αρχές του 2025, σε απότομη επιβράδυνση της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας. Τα στοιχεία του ΙΟΒΕ δείχνουν ότι ο αριθμός των νέων οικοδομικών αδειών μειώθηκε κατά 51% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του προηγούμενου έτους, ενώ η συνολική επιφάνεια των νέων κατοικιών υποχώρησε κατά 49%. Η αβεβαιότητα που προέκυψε από την ακύρωση των ρυθμίσεων και την προσωρινή αναστολή έκδοσης αδειών δημιούργησε ένα κλίμα επιφυλακτικότητας σε επενδυτές, μελετητές και κατασκευαστικές επιχειρήσεις.
Το αισιόδοξο σενάριο
Στο πρώτο, αισιόδοξο σενάριο, εκτιμάται ότι οι αρνητικές συνέπειες θα είναι μεν υπαρκτές αλλά περιορισμένες χρονικά και ποσοτικά. Υποτίθεται ότι η επίπτωση θα περιοριστεί περίπου στο 18% των αδειών που εκδόθηκαν προς το τέλος του 2024, δηλαδή στις κατοικίες που επηρεάζονται άμεσα από τις ακυρωθείσες ρυθμίσεις. Για το 2025 προβλέπεται μείωση περίπου 20% στις εκδοθείσες άδειες νέων κατοικιών, γεγονός που θα επηρεάσει την κατασκευαστική δραστηριότητα κυρίως το 2026.
Με βάση αυτό το σενάριο, η συνολική αξία παραγωγής κατασκευαστικών έργων –τόσο κατοικιών όσο και υποδομών– θα συνεχίσει να αυξάνεται, ξεπερνώντας τα 18 δισ. ευρώ έως το 2026, έναντι 15,8 δισ. το 2024. Οι επενδύσεις σε κατασκευές εκτιμάται ότι θα αντιπροσωπεύουν 7,5% του ΑΕΠ, από 6% δύο χρόνια νωρίτερα. Ειδικότερα, η αξία των έργων που σχετίζονται με τις κατοικίες αναμένεται να αυξηθεί κατά περίπου 12%, ενώ οι δραστηριότητες αρχιτεκτόνων και μηχανικών θα μπορούσαν να προσεγγίσουν ετήσια αξία παραγωγής 4,3 δισ. ευρώ το 2026, από 3,7 δισ. το 2024.
Το αισιόδοξο σενάριο στηρίζεται στην προϋπόθεση ότι η αγορά θα προσαρμοστεί γρήγορα στο νέο θεσμικό περιβάλλον και ότι η αναθεώρηση των πολεοδομικών ρυθμίσεων θα αποσαφηνιστεί σύντομα, επιτρέποντας τη σταδιακή επανεκκίνηση των ιδιωτικών έργων. Παράλληλα, οι δημόσιες επενδύσεις μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και των προγραμμάτων ΕΣΠΑ θα συνεχίσουν να ενισχύουν τη συνολική κατασκευαστική δραστηριότητα.
Το απαισιόδοξο σενάριο
Στον αντίποδα, το απαισιόδοξο σενάριο του ΙΟΒΕ λαμβάνει υπόψη μεγαλύτερη αβεβαιότητα γύρω από τις επιπτώσεις των θεσμικών αλλαγών και τη δυνατότητα γρήγορης ομαλοποίησης της αγοράς. Υποθέτει πως η πτώση των οικοδομικών αδειών νέων κατοικιών θα είναι βαθύτερη, αγγίζοντας το 40% το 2025, γεγονός που θα επιφέρει σημαντική επιβράδυνση των σχετικών επενδύσεων το επόμενο έτος.
Σε αυτή την εκδοχή, οι επενδύσεις σε κατοικίες υποχωρούν στο 2,4% του ΑΕΠ το 2026, έναντι 2,8% στο αισιόδοξο σενάριο, ενώ το συνολικό ποσοστό των επενδύσεων σε κατασκευές διαμορφώνεται στο 7,2% του ΑΕΠ. Η αξία παραγωγής στον κλάδο των κατοικιών υπολογίζεται χαμηλότερη κατά σχεδόν 13%, φθάνοντας τα 6 δισ. ευρώ αντί για 6,9 δισ. ευρώ, ενώ η συνολική αξία κατασκευών περιορίζεται στα 17,96 δισ. ευρώ. Παράλληλα, η δραστηριότητα των αρχιτεκτόνων και μηχανικών εκτιμάται πως θα διαμορφωθεί σε 4,1 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας μικρή κάμψη σε σχέση με το αισιόδοξο σενάριο.
Το απαισιόδοξο σενάριο δεν αποτυπώνει μόνο μια στατιστική διαφορά, αλλά αναδεικνύει τον κίνδυνο δομικής επιβράδυνσης της ιδιωτικής οικοδομής. Η αβεβαιότητα γύρω από την εκτός σχεδίου δόμηση, οι καθυστερήσεις στην προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου και οι πιθανές επιπτώσεις στα κόστη αναθεώρησης μελετών ή ακύρωσης έργων, μπορούν να λειτουργήσουν αποτρεπτικά για τους επενδυτές. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα επηρέαζε αρνητικά όχι μόνο τις κατασκευές, αλλά και συναφείς τομείς όπως τα υλικά, οι μηχανικές υπηρεσίες και η απασχόληση.
Το κρίσιμο στοίχημα της προσαρμογής
Η πραγματικότητα πιθανότατα θα κινηθεί κάπου ανάμεσα στα δύο σενάρια, με την τελική έκβαση να εξαρτάται από το πόσο γρήγορα θα αποσαφηνιστεί το θεσμικό πλαίσιο και θα αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στην αγορά. Η ταχεία προσαρμογή των πολεοδομικών ρυθμίσεων και η έγκαιρη ενημέρωση των εμπλεκομένων επαγγελματιών μπορούν να περιορίσουν τις απώλειες, διατηρώντας τη δυναμική που ο κλάδος έχει αποκτήσει μετά από μια μακρά περίοδο στασιμότητας.
Το ΙΟΒΕ υπογραμμίζει ότι πέρα από τη διαχείριση των άμεσων συνεπειών των αλλαγών, ο τομέας των Κατασκευών θα πρέπει να προχωρήσει σε βαθύτερο εκσυγχρονισμό: βελτίωση της χρηματοδότησης, ενίσχυση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, επιτάχυνση της ψηφιοποίησης και ενσωμάτωση πρακτικών βιωσιμότητας (ESG). Παράλληλα, η κατάρτιση ενός Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Υποδομών και Κατασκευών θα μπορούσε να παρέχει το αναγκαίο σταθερό πλαίσιο για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη του κλάδου, διασφαλίζοντας τη συνέχεια των έργων και τον αποτελεσματικό συντονισμό δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων.
Σε κάθε περίπτωση, οι εξελίξεις του 2025–2026 θα καθορίσουν την κατεύθυνση της ελληνικής οικοδομής για την επόμενη δεκαετία. Εάν επικρατήσει το αισιόδοξο σενάριο, ο κατασκευαστικός τομέας μπορεί να αποτελέσει μοχλό βιώσιμης ανάπτυξης και απασχόλησης. Αν όμως οι θεσμικές ασάφειες παραταθούν, ο κλάδος κινδυνεύει να χάσει τη δυναμική που με κόπο έχει ανακτήσει.
